सार्कको नाममा चरम बेथिति

 सार्क सम्मेलनले एयरपोर्टदेखि भृकुटीमण्डप, महाराजगञ्ज र सोल्टी होटलसम्मका बासिन्दा रोमाञ्चित बनेका छन् । उनीहरूका घरअगाडिको बाटो सफा र चिल्लो भएको छ, फुटपाथ पक्की भएको छ, बोटबिरूवा र फूल रोपिएको छ । जहाँ बिरूवा रोप्न सम्भव छैन, त्यहाँ ठूला गमला राखिएको छ । त्यति मात्र कहाँ हो र, केही भाग्यमानीहरूको त घर पनि सरकारले रङ्ग्याइदिएको छ । राजधानीका अन्य सडक तथा गल्लीहरू भने उस्तै कुरूप र फोहोर छन् । यदि पुतलीसडक, बानेश्वर, लाजिम्पाट र महाराजगञ्जका घर रङ्ग्याउने हो भने अरू किन छोड्ने ? अझ मोदी जनकपुरबाट नेपाल प्रवेश गर्ने सम्भावना छ भनिएको छ । के त्यसो भए जनकपुर प्रवेशको नाकाबाट नजीकको विमानस्थलसम्मका सबै घर रङ्ग्याउन सम्भव होला ? यदि छैन भने राजधानीका धनीमनीका घर रङ्ग्याउन सरकारले खर्च गर्नु व्यर्थ छ । जनताले तिरेको करबाट सीमित व्यक्तिका घर रङ्ग्याउनु हास्यास्पद हो । 

  सरकार शहर झिलिमिली पार्न यसरी लागि परेको छ मानौं मङ्सिर १० गते आउने पाहुनाहरूलाई नेपालको अवस्था थाहा नै छैन । सार्क सम्मेलनमा आउने अतिथि कुनै डमी होइनन् जिउँदाजाग्दा मानिस हुन् जो सूचनाप्रविधिका कारण नेपालका धेरै पक्षका बारेमा बेसरी जानकार पनि छन् । केही किलोमिटर बाटो चिल्लो बनाउँदैमा र कुरूप भित्तामा रङ छर्किंदैमा नेपालको छवि वा इज्जत जोगिन्छ भन्नु भ्रम मात्र हो । 

  सार्क सम्मेलनकै लागि भनेर बनाइएका कतिपय पूर्वाधार कमजोर छन् । सबै संरचनाको निर्माण हतपतमै गरिएको छ भन्ने थाहा पाउन अहिले बनेका र पहिलेका फुटपाथ हेरे पुग्छ । गत साउनमा भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी आउँदा रोपेका बिरूवा केही हप्तामा सुकेजस्तै स्थिति अहिले पनि नआउला भन्न सकिने आधार छैन । सम्मेलनको मिति यकिन भएकै ७ महीना भइसक्यो । तर, निर्माणको काम यसरी भइरहेको छ मानौं हिजोअस्ति मात्र त्यसको निर्णय भएको हो । हतारमा गरेको काममा बजेटको अपचलन र नीतिगत भ्रष्टाचार गर्ने सम्भावना ज्यादै बढी हुन्छ । समय कम भएको बहानामा बजेटको निकासा पनि तुरुन्त गरिन्छ भने कतिपय काम पनि प्रक्रिया नपु¥याई गरिन्छ । उपत्यका विकास प्राधिकरणले पार्क निर्माणका लागि टेण्डर नखुलाई बजेट निकासा दिएको छ । त्यो एउटा दृष्टान्त मात्र हो । आइतवारमात्रै माइतीघर–बानेश्वर सडकको साइकल लेनमा फेरी खाल्डा खनिएको छ – पूmल रोप्न । पूmल रोप्ने खाल्डा फुटपाथ बनाउने बेलामै तयार गरेको भए राज्यकोषको केही पैसा भए पनि जोगिन्थ्यो कि ? 

  केही धार्मिक र ऐतिहासिक सम्पदाबाहेक हाम्रो राजधाानी व्यवस्थित र सुन्दर छैन भन्ने सबैलाई थाहा छ । जमीनबाट मात्र होइन आकाशबाट हेर्दा पनि काठमाडौं निकै कुरूप देखिन्छ । ठूलाठूला टावर र अपार्टमेण्ट निर्माणले राजधानीको स्काइलाइन फेरिए पनि त्यो आकर्षक बन्न सकेको छैन । जतासुकै घर पूरा नगरी छड जिङरिङ्ग ठड्याइएको देख्न सकिन्छ । घरको बाहिरपट्टिको पर्खालमा प्लाष्टर वा रङरोगन नगर्ने पनि उत्तिकै छन् । निर्माण सामग्री सडकमै थुपार्नेहरूमाथि पनि खासै कारबाही भएको छैन । यस्ता कुरामा ऐन वा नियम बनाउन ढिला भइसकेको छ । हुन त भवन निर्माण आचारसंहितामा यस्ता धेरै कुरा परेका छन् । तर, त्यसको अनुगमन हुन सकेको छैन । पाकिस्तानको पर्यटकीय शहर लाहोरस्थित अलहम्रा रङ्गशालाको वरिपरि धेरै अग्ला टावर निर्माण गर्ने अनुमति नहुँदानहुँदै एक अस्पतालले ६ तलाको अनुमति लिएर ९ तले भवन बनायो । त्यसलाई सरकारले आफैले तीन तला काटेर भवन मालिकलाई त्यसबापत लागेको खर्च र जरीवाना दुवै तिरायो । आवास क्षेत्र झनै संवेदनशील क्षेत्र हो । तर, यहाँ त सम्पूर्ण शहर नै व्यापारिक केन्द्रजस्तो देखिन्छ । जतासुकै पसलैपसल । 

  सार्क सम्मेलन पछि स्थिति फेरी उस्तै हुनेछ । अहिले रङ्ग्याइएका पर्खालहरूमा राजनीतिक दल र तीनका भ्रातृ सङ्गठनले भित्तेलेखन गर्नेछन् । यसपालि उनीहरूको लागत कम पर्नेछ किनकि भित्तेलेखनका लागि फाउण्डेशन सरकार आपैmले तयार गरिदिएको छ । राजनीतिक दल र तिनका भ्रातृ सङ्गठनपछि एजुकेशन कन्सल्ट्यान्सी, तालीम केन्द्र र चलचित्र प्रचारकहरूलाई फाइदा पुग्नेछ । उनीहरूले सफा भित्तामा ताजा पोष्टर र पम्प्लेट टाँस्नेछन् । यस्ता कार्य रोक्न महानगरपालिका, सरकार वा अन्य सरोकारवाला निकायले कुनै कदम चालेका छैनन् । विज्ञापन वा प्रचार गर्नुपर्छ । तर, कुनै व्यक्तिको वा सार्वजनिक सम्पत्तिलाई कुरूप बनाएर होइन । त्यसका लागि शहरका केही विशेष स्थानमा पोष्टर टाँस्ने ठाउँ छुट्याउनु पर्छ, त्यसबाहेक पोष्टर टाँस्नेहरू विरुद्ध महानगरपालिकाले उजुरी सुन्ने र कारबाही गर्ने व्यवस्था मिलाउनुपर्छ । 

  शहर, सडक, भवन सबै राम्रो र आकर्षक हुनुपर्छ भन्नेमा कुनै दुविधा छैन । तर, त्यो २ दिनका लागि हुनु हुँदैन । यसक्षेत्रका सबै मुलुकका सरकारप्रमुखहरू आउने भएकाले आतिथ्यमा कुनै कसर छोडिनु हुँदैन । काठमाडौंका धेरै टोलवासीले आपूm राजधानीमा बसेको अनुभूति गर्न पाएका छैनन् । वर्षौंदेखि हिउँदमा धूलो र वर्षामा हिलोमा हेलिन बाध्य काठमाडौंवासीहरू सार्कको तयारीमा सडक, फुटपाथ, ढल र बगैंचा त एकै रातमा निर्माण भएको देख्दा अचम्मित छन् । आप्mनो टोलको सडकका खाल्डाखुल्डी पुर्नका लागि आन्दोलन नै गर्नुपर्ने स्थिति भएको ठाउँमा यसरी काम हुँदा छक्क पर्नु स्वाभाविकै हो । सिनामङ्गल पुलदेखि पुरानो बानेश्वर हुँदै पुतलीसडक जोड्ने सडक भत्काएको महीनौं बित्दा पनि बनाइएको छैन । सडक छेउछाउका व्यवसायी तथा बासिन्दालाई त्यहाँको धूलो र हिलोले पारेको समस्याको क्षतिपूर्ति कसले गर्छ ? त्यसरी यात्रु र स्थानीयलाई सास्ती दिने ठेकेदारलाई कारबाही गरेको खै ? यस्ता समस्या बग्रेल्ती छन् । नियमित अनुगमन र दोषीलाई कारबाही मात्रै गर्ने हो भने खानेपानी, सडकजस्ता अत्यावश्यक वस्तुमा स्थानीय बासिन्दाले आन्दोलन र धर्ना गर्नुपर्ने थिएन । 

  यत्तिका वर्षसम्म संसद् भवन बनाउन सकेको भए सम्मेलनस्थलको अन्योलमा महीनौं अलमलिनुपर्ने थिएन । मुलुकको एकमात्र सुुविधा सम्पन्न सम्मेलन केन्द्रमा संविधानसभा बसेको छ । राजधानीमा सुविधा सम्पन्न हेलिप्याडसहितको अन्तरराष्ट्रिय सम्मेलन केन्द्र आवश्यक छ । सार्क सम्मेलन यही वर्ष हुन्छ भन्ने थाहा भइसकेपछि धेरै अघिदेखि पूर्वाधार निर्माण तथा अन्य तयारी गर्न सकिन्थ्यो । सार्क सम्मेलन नेपालमा हुने भन्ने झण्डै ३ वर्षअघि निश्चित भएको थियो । तर, समयमै तयारी नगर्दा सम्मेलन सिटी हल र वार्ताहरू सोल्टी होटलमा गर्नु परेको छ भने सञ्चारकर्मीहरूलाई सोल्टीबाट ७ र राष्ट्रिय सभागृह (सिटी हल)बाट झण्डै ३ किलोमिटर टाढाको र्‍याडिशन होटलमा राख्ने भनिएको छ । सिटी हलको पछाडि धूँवा र धूलोले भरिपूर्ण पुरानो बसपार्क पनि छ, त्यसलाई पनि सरकारले सजाउने होला । 

  नेपालका अधिकांश शहरमा खुला चौर, पार्क तथा मनोरञ्जनस्थलको सर्वथा अभाव छ । सङ्ग्रहालय, पुस्तकालय आदिको त कुरै नगरौं । व्यवस्थित शहरमा व्यावसायिक क्षेत्र, आवास क्षेत्र आदिको अलगअलग विकास गरिएको हुन्छ, यहाँ जस्तो जहाँ पनि किराना पसल वा चिया पसल खोलिएको हुँदैन । त्यसो गरिएमा सरसफाइ र फोहोर व्यवस्थापन पनि सहज र प्रभावकारी हुन्छ । सडक साँघुरो भयो भनेर शहरका पुराना बस्ती भत्काएर ध्वस्त पारिँदैन, नयाँ ठाउँमा व्यवस्थित शहरीकरण विस्तार गरिन्छ । त्यसतर्फ भने अझै पनि ध्यान पुगेको भने देखिँदैन ।

Published in Aarthik Abhiyan Daily, November 10, 2014 Monday