विदेशी साझेदार भित्र्याउने तयारीमा छौं

आनन्द बगारिया
प्रबन्ध निर्देशक, निम्बस होल्डिङ्स

निम्बस होल्डिङ्सका प्रबन्ध निर्देशक आनन्द बगारिया कम्पनीलाई पब्लिक लिमिटेड बनाउने तयारी शुरू भइसकेको बताउँछन् । निकै तीव्र गतिमा विस्तार भइरहेको निम्बस होल्डिङ्सले हालै नेपालभर २ सय कृषिकेन्द्र खोल्ने घोषणा गरेको छ । पशुपक्षीको दाना तथा पोषणका स्वास्थ्य सामग्री उत्पादनबाट शुरू भएको निम्बसले प्रो–बायोटेक कम्पनीबाट उच्च गुणस्तरीय दाना र प्रोजियोकेम इण्डष्ट्रिजबाट प्लाष्टिक सामग्री उत्पादन गरिरहेको छ भने निम्बस इण्टरनेशनलमार्फत आयात–निर्यातको व्यापार गरिरहेको छ । कम्पनीले आगामी दिनमा कृषिका उत्पादन, वितरण, भण्डारण तथा सेवा सहजीकरणका क्षेत्रमा ठूलो लगानी गर्ने योजना बनाएको छ । ६ सयभन्दा बढीलाई रोजगारी प्रदान गरेको कम्पनीलाई अझ सबल र प्रतिस्पर्धी बनाउन विदेशी साझेदार भित्र्याउने प्रयाससमेत भइरहेको बगारिया बताउँछन् । नेपाल उद्योग परिसङ्घ (सीएनआई)का उपाध्यक्ष रहिसकेका र नेपाल उद्योग वाणिज्य महासङ्घ तथा नेपाल–भारत उद्योग वाणिज्य सङ्घका सदस्य तथा हिमालयन क्लाइमेट इनिशियटिभका संस्थापक बोर्ड सदस्यसमेत रहेका बगारियासँग आर्थिक अभियानका मोदनाथ ढकालले गरेको कुराकानीको सार : 


निम्बस निकै तीव्र गतिमा विस्तार भइरहेको छ ? आगामी ५ वर्षमा कहाँ पुर्‍याउने लक्ष्य लिनुभएको छ ? 
हामीले सन् २०२० सम्ममा कम्पनीको टर्नओभर २० अर्ब रुपैयाँ पुर्‍याउने लक्ष्य लिएका छौं । तर, पूँजीमात्रै बढाउनु ठूलो कुरा होइन, व्यवसायमा केकस्ता इन्नोभेशन ल्याउन सकिन्छ भन्ने महत्वपूर्ण कुरा हो । त्यसैले, हामीले पशुपालन व्यवसायसँग सम्बन्धित दाना उद्योग अघि बढायौं । पहिले त्यसका लागि चाहिने कच्चापदार्थ (पिना) भारतबाट आयात गरिन्थ्यो । तर, हामीले पिनाका लागि भटमासको तेल उद्योग पनि शुरू ग¥यौं । अब त्योभन्दा पनि पछिल्तिर फर्केर भटमास खेतीलाई प्रवद्र्धन गर्ने पो हो कि ? त्यसो भए विभिन्न अन्तरसम्बन्धित उद्योग पनि चल्थे र कच्चापदार्थमा आत्मनिर्भर हुन सकिन्थ्यो । तर, त्यो खेती आफै गर्ने नभएर त्यसमा संलग्न व्यावसायिक कृषकलाई प्रवद्र्धन गर्ने हाम्रो लक्ष्य छ । हाम्रो कम्पनीको व्यावसायिक मोडल नै व्यवसायमा देखिएको ‘ग्याप’लाई पूरा गर्ने अभिप्रायबाट निर्देशित छ । त्यो के भने, कि त भइरहेको कामलाई कुशल बनाउने, कि क्रेता र विक्रेताको बीचमा पुल बन्ने या कृषि प्रशोधनमा जाने । तर, त्यसको अर्थ कसैलाई विस्थापित गर्ने हाम्रो उद्देश्य होइन । बरु, दुई कम्पनीले गरेको कामको बीचमा केही छुटेको छ भने त्यो पूरा गर्ने दायित्वचाहिँ हाम्रो हुनुपर्छ भन्ने हाम्रो ठम्याइ हो । अहिले हाम्रा लागि मकै, भटमास कच्चापदार्थ हुन् । निम्बसले धेरै ठूलो मात्रामा भटमास आयात गर्नु परिरहेको छ । आखिर तेल पनि ठूलो मात्रामा आयात नै गर्नु परिरहेको छ । त्यसकारण यहाँ भटमासको खेतीलाई प्रवद्र्धन गर्नतर्फ अग्रसर भएका हौं । यसका लागि विज्ञहरूसँग सल्लाह गरिरहेका छौं । हामी चाँडै दैनिक १ सय मेट्रिकटन क्षमताको खाने तेल रिफाइनरी स्थापना गर्ने तयारीमा पनि जुटेका छौं ।

व्यवसायका अन्य क्षेत्रमा पनि लगानी गर्ने सोच छैन ? 
छ नि, किन नहुनु । अहिले हामी पशुका लागि पोषण उत्पादन गरिरहेका छौं । तर, हामीले विस्तारै मानव पोषण उत्पादन गर्नेतर्फ पनि लाग्ने योजना बनाएका छौं । त्यसमा हामी एफएमसीजी (फाष्ट मुभिङ कञ्जुमर गूड्स) र त्यसमा पनि खाद्य उत्पादनमा जाने सोचमा छौं । त्यसका लागि अरू केही वर्ष लाग्ला, तर ती उत्पादन हाम्रै ब्राण्डमा आउनेछन् । त्यसैगरी सुपरमार्केट खोल्ने पनि योजना छ । तर, त्यो ठूलो मल नभई मार्ट व्यवसाय हुनेछ । त्यसमा अन्य उत्पादनसहित हाम्रा कृषकले उत्पादन गरेका खाद्य वा कृषिजन्य सामग्री पनि उपलब्ध हुनेछन् ।

निम्बस छोटो समयमा उच्च प्रगति गर्ने कम्पनीमध्ये पर्छ ? व्यवसायलाई यो रूपमा विकसित गर्न खासमा के चहिने रहेछ ? 
धेरै कुराका समायोजनबाट नै निम्बस आजको अवस्थामा आउन सकेको हो । कुनै पनि क्षेत्रमा सफलता पाउन सबैभन्दा पहिले त काम गर्ने इच्छा शक्ति चाहिन्छ । अर्को कुरा, व्यवसाय गर्छु भनेर मात्रै पनि हुँदैन । सम्बन्धित विषयको ज्ञान र खासगरी त्यसबारे प्राविधिक ज्ञान हुनु नितान्त आवश्यक हुन्छ । त्यसका लागि एकदम सक्षम प्राविधिक जनशक्ति हुनुपर्छ । हाम्रो सफलताको पछाडि हाम्रो त्यही सही व्यवस्थान क्षमता भएका प्राविधिक टीमको हात छ । त्यो टीम नै हाम्रो उद्योग चलाउने चालक हुन् । साथै, कुनै काममा सफल हुनका निम्ति सकारात्मक उद्देश्य पनि हुनुपर्छ ।

दाना, केमिकल्स, प्लाष्टिक, आयात तथा वितरणलगायत गरी तपाईंले सञ्चालन गरेका उद्योगको सङ्ख्या कति पुग्यो ? जनशक्तिको अभाव छ कि छैन ? 
खै, मैले अहिलेसम्म नबुझेको कुरा, देशमा बेरोजगारी बढ्यो भनिन्छ । तर, हामीले खोजेको बेला दक्ष जनशक्ति त पाउन हम्मे नै छ । नेपालमा पहिलो यस्तो उद्योग छँदै थिएन । त्यसकारण यो क्षेत्रमा दक्ष जनशक्ति नपाउनु स्वाभाविक हो, त्यसमा हामी असन्तोष व्यक्त गर्दैनौं ।  तर, यहाँ त सामान्य मजदूर पाउन पनि समस्या भइसकेको छ । यसलाई के भन्ने ? यहाँनेर बेरोजगारी, मजदूर युनियन, मजदूर अभावका बीचमा तालमेल नै मिलिरहेको छैन । अहिले यहाँ जनशक्तिको खाँचो छ । त्यसैले, मेरो विचारमा महिला जनशक्ति मूलधारमा आउने यो उपयुक्त समय हो । त्यसैले होला अहिले उद्योग क्षेत्रमा पनि महिलाको आकर्षण बढेको छ । समस्या प्रशस्त छन्, तर हामी त्यसलाई चिर्दै अघि बढ्ने प्रयत्नमा छौं । त्यसैलाई ध्यानमा राख्दै हामीले कृषिकेन्द्र स्थापना गरेका हौं । त्यसमा हामीले महिलालाई प्राथमिकतामा राखेका छौं । हाल हामीसँग तीनओटा कम्पनी र आठओटा जति उद्योग छन् ।

हालै निम्बसले २ सय कृषिकेन्द्र स्थापना गर्ने घोषणा गरेको छ । त्यसको सोच कसरी आयो ?  
सबभन्दा पहिले त कृषिकेन्द्र स्थापना गर्ने अवधारणाबारे कुरा गरौं । हामी दाना आयात पनि गर्छौं । त्यसमा हामीले समयमा कच्चापदार्थ नपाउने, गुणस्तर सधैं उस्तै नहुने र मूल्यमा घटबढ भइरहनेजस्ता समस्याको सामना गर्नुपर्‍यो । यसले हाम्रो उत्पादनको बजार मूल्य स्थिर गर्न समस्या हुने गरेको छ । कुनै पनि उद्योग–व्यवसायका लागि स्थिरता महत्वपूर्ण हुन्छ । अर्कातर्फ, अन्तरराष्ट्रिय मापदण्डका आधारमा हेर्ने हो भने हाम्रा (स्वदेशी)उद्योहरूमा प्रतिएकाइ उत्पादन पनि निकै कम छ । यहाँ किसानलाई भण्डारण सुविधा छैन र उनीहरू आफ्नो उत्पादन तत्कालै बेच्न बाध्य हुन्छन् । बीचको कसैले भण्डारण गर्छ । उसले ती उत्पादनलाई कमोडिटीमात्र ठान्छ र गुणस्तरीय भण्डारणतर्फ ध्यान दिँदैन । अर्कोतिर, किसानलाई पैसाको खाँचो छ । त्यसकारण उसले तुरुन्त आफ्नो उत्पादन विक्री गर्छ । तर, हामी मकै त किन्ने होइन नि, त्यसमा भएको पौष्टिक तत्व पो किन्ने हो । त्यसमा प्रोटिन, भिटामिनलगायत पोषणको मात्रा हेरेर ती उत्पादन खरीद गर्ने हो । त्यसकारण हामीले सोच्यौं कि, किसानसँग काम गर्नु महत्वपूर्ण हुन सक्छ । यसका लागि सबभन्दा पहिलो उनीहरूलाई सही किसिमको अभिमुखीकरणको आवश्यकता छ । उचित मल, बीउ, प्राविधिक ज्ञान तथा प्रविधिको खाँचो छ । कृषि अनुसन्धान परिषद् (नार्क)ले अनुसन्धान त गर्छ, तर त्यो कृषकसम्म पुग्दैन ।  यस्ता कुरामा ध्यान पुर्‍याउन सकियो भने किसान बजारसम्म आफ्नो उत्पादन पुर्‍याउन उत्साही हुन्छ र पारदर्शी मूल्य पाउनेमा पनि ढुक्क हुन्छ । हामी किसानलाई किसान भन्छौं, व्यापारी किन भन्दैनौं ? उनीहरूले पनि मूल्य अभिवृद्धि गरिरहेका छन् । दुई रुपैयाँको बीउ लिएर २० रुपैयाँ किलोको मकै उत्पादन गर्छन्, त्यसकारण ती व्यापारी हुन् । किसानले पनि एउटा व्यापारीले जस्तै विभिन्न किसिमका जोखीम उठाएको हुन्छ । त्यसकारण आफ्नो उत्पादनको बजार मूल्य कसरी निर्धारण गर्ने, भन्ने अधिकार किसान स्वयम्सँग सुरक्षित हुनुपर्छ । यी सब कुराको सम्बोधन गर्न सक्ने एक थलोका रूपमा नै हामी कृषिकेन्द्र स्थापना गर्दै छौं । यस्ता केन्द्रमा किसानले आफ्ना जुनसुकै उत्पादनको पनि विक्रीवितरण गर्न सक्छ । बजारसम्मको पहुँच, प्राविधिक इनपुट, मूल्य निर्धारण गर्नेलगायत अधिकार किसानमा सुरक्षित गर्ने उद्देश्यले नै केन्द्र स्थापना गर्न लागिएको हो । बजारको पहुँच नपाएर
किसानले दुःख नपाऊन् भन्ने हाम्रो सोच हो । अर्को कुरा, यस्ता केन्द्रले आफ्नो वस्तुको मूल्य आफै निर्धारण गर्न किसानलाई ठाउँ दिन्छ । यी
विविध आधारलाई हेरेर हामीले २ वर्ष लामो गृहकार्यपछि यो अवधारणालाई कार्यान्वयनमा ल्याउन लागेका हौं ।

नेपालमा व्यवसाय गर्नका लागि फाइनान्सिङ प्रमुख चुनौती बनेको देखिन्छ । बैङ्कबाट ऋण लिन पनि गाह्रो छ भन्छन् । तपाईंले त्यति ठूलो लगानी कहाँबाट जुटाउनुभएको छ ?
हामी वार्षिक रूपमा लगानी बढाउँदै गएका छौं । त्यसकारण हामीले धेरै कम्पनी खडा गरेका छैनौं । केही कम्पनीको लगानी त्यही पुनःलगानी गर्ने गरेका छौं । यसमा दुई प्रकारमा समस्या छन् । पहिलो, धेरै ठूलो परियोजनामा बैङ्किङ क्षेत्रको क्षमताको पनि कुरा आउँछ । कहाँ कुन परियोजनामा कसरी लगानी गर्ने भन्ने । दोस्रो, लगानीकर्ताको क्षमतामा पनि भर पर्छ । एउटा बैङ्कले लगानी गर्दा व्यवसायको शेयर पूँजी हेर्छ, तर धेरै कम्पनीसँग पर्याप्त पूँजी हुँदैन । मेरो कम्पनीका लागि बैङ्कबाट लिन सकिनेसम्म त लिउँला, बाँकी कहाँबाट जुटाउने ? त्यसकारण अहिले हामी प्रत्यक्ष वैदेशिक लगानी भित्र्याउने सोचमा छौं । यसबारे गृहकार्य चलिरहेको छ । छिट्टै यसबारे सार्वजनिक जानकारी दिनेछौं । हामीले के अनुभव गर्‍यौं भने, हाम्रो व्यवसाय दश गुणा बढी सम्भावनासहित अघि बढिरहेको छ । त्यसकारण अब म एक्लै यो व्यवसायको मालिक भएर बस्न खोज्दा मेरो व्यवसाय नै बन्द गर्नुपर्ने हुन्छ । त्यसैले, हामी पब्लिक पार्टनरशिपमा जानुपर्छ भन्ने निर्णय गरिसकेका छौं । यसमा हाम्रो विकल्प छैन, छ भने कि त व्यवसाय बन्द गर्नु वा शेयरमा सर्वसाधारणलाई पनि साझोदारी दिनु र अघि बढ्नु । हामी यो व्यवसायको क्षेत्रमा अघि बढ्न चाहन्छौं ।  

निम्बसलाई पब्लिक लिमिटेड बनाएर लगानी विस्तार गर्ने बताउनुभएको केही वर्ष भइसक्यो । कहिलेसम्ममा आईपीओमा जाने योजना छ ? 
पब्लिकलाई शेयर दिने भन्ने हाम्रो अहिलेको सोचाइलाई २ वर्षभित्र कार्यान्वयनमा ल्याउने गरी काम भइरहेको छ । तर, नयाँ कम्पनीलाई पब्लिक लिमिटेडमा लैजानु जति सजिलो छ, सञ्चालनमा रहेको कम्पनीलाई त्यसो गर्न त्यति सहज भने छैन । सञ्चालनमा रहेको कम्पनीलाई त्यसको ‘बूक्स अफ एकाउण्ट’बाट मूल्याङ्कन गर्न सकिँदैन । त्यसको आफ्नो कुल सम्पत्ति, अवसर, ब्राण्ड मूल्य र पुनर्मूल्याङ्कन हुन्छ । त्यसकारण यस्तो कम्पनीलाई पब्लिक लिमिटेडमा लैजान त्यति सजिलो छैन । तर, त्यसतर्फ हामी अघि बढिसकेका छौं । यसका लागि हामी विभिन्न संस्था तथा धितोपत्र बोर्डसँग छलफल गर्दै छौं । फेरि हाम्रो व्यवसायको प्रकृति नै समावेशी खालकै छ, सबैलाई साथ लिएर अघि बढ्नैपर्छ । यो हाम्रा लागि बलियो मार्केटिङ रणनीति पनि बन्न सक्छ ।

निम्बसले किसानलाई तालीम र राहतसमेत दिएर पूरै भ्यालू चेनमा पकड बनाउन खोजेको देखिन्छ नि ? अन्य प्रतिस्पर्धीको प्रवेश रोक्न खोज्नुभएको त होइन ? 
मैले अघि नै भनेँ नि, हामी किसानलाई व्यवसायीका रूपमा हेर्छौं । हामीलाई विश्वास छ कि, किसानको जीविकोपार्जन तथा मुनाफा नै हाम्रो व्यवसायको सबल पक्ष हो । त्यसकारण किसान वा पशुपालन व्यवसायीलाई सहज वातावरण सृजना गर्नेतर्फ हाम्रो पहल रहनेछ । त्यसैले, पकड बनाउनुभन्दा पनि यो समग्र क्षेत्रलाई बलियो बनाउनु हाम्रो उद्देश्य हो । यसमा अरूलाई काम गर्नै अप्ठ्यारो पार्ने हाम्रो केही उद्देश्य होइन । किनभने, यो क्षेत्रमा यति धेरै सम्भाव्यता छ कि, निम्बसले मात्र सब थोक गर्नै सक्दैन । कुरा यत्ति हो कि, निम्बस सदैव एक पारदर्शी संस्था बन्ने प्रयासमा रहनेछ ।

चितवनमा १ हजारओटा बाख्रापालन गर्ने योजना पनि थियो नि ?
बाख्रा पाल्ने योजना थिएन, तर त्यस्तो परियोजनाका लागि हामीले अध्ययन भने गरेका थियौं । तर, त्यसमा हामीले खास आकर्षण पाएनौं । हुन त यसको परिभाषा आ–आफ्नो हुन सक्छ । तर, कुनै पनि क्षेत्रमा लगानी गरिसकेपछि त्यसको मापन क्षमता हुनुपर्‍यो र त्यो अनुकरण गर्न योग्य हुनुपर्‍यो भन्ने हाम्रो मान्यता हो । कुनै व्यवसायमा लगानी गरेपछि भोलि अन्त कतै पनि त्यस्तै गर्न मिल्ने हुनुपर्‍यो, तब पो मजा आउँछ । यद्यपि, हामीले पशुपालन र माछापालनलाई एकदमै प्राथमिकतामा राखेका छौं । पशुपालन व्यवसाय ठूलो भए पनि खासै संस्थागत हुन सकेको छैन । किसान, डेरी र पोषणको तालमेल अहिले पनि मिलेको छैन । यसलाई संस्थागत र सही किसिमले व्यवस्थापन गर्ने हो भने गर्न सकिने धेरै छ ।

मोन्साण्टो विवादले तपाईंलाई कस्तो असर पार्‍यो ? कम्पनीको इमेजमा कुनै खलल त परेन ? 
यो विवादबारे वास्तवमै मलाई खास थाहा छैन । यो वर्णसङ्कर र वंशाणु परिवर्तित बीउबीचको गलत बुझाइ हो भन्ने लाग्छ । यसले हामीलाई भने कुनै फरक पारेको छैन । हामी कहिल्यै पनि त्यो बहसमा जोडिएनौं । हामीले हाईब्रीड बीउ उत्पादनको सोच बनाएका थियौं र मोन्साण्टोसँग एउटा अनौपचारिक छलफल गरेका थियौं, त्यतिमात्र हो ।

नेपाल ग्यासको स्वामित्व त अविनाश ह्याचरीलाई नै छोडिदिनु भो रे नि ? किन छोड्नुभएको ? कृषि उद्योगमै ध्यान केन्द्रित गर्न हो ?
व्यवसायमा एउटा ‘फोकस एरिया’को कुरा आउँछ । त्यसकारण हामीले अनुभूत गर्‍यौं कि, त्यो हाम्रो क्षेत्र होइन । त्यसपछि हामीले त्यतातिर छोडिदियौं । अरू खास कारण छैन ।

नेपालका कुनै व्यावसायिक घरानाले व्यवसायमा स्थापित हुँदै जाँदा बैङ्क तथा वित्तीय संस्था खोल्ने या लगानी गर्ने ट्रेण्ड नै चलेको छ । तर, निम्बस आजसम्म त्यतातिर नलाग्नुका के कारण होलान् ?
निम्बसको इतिहास छोटो छ, तर काम गर्नका लागि भने धेरै ठूला योजना छन् । हो, अहिलेसम्म कुनै बैङ्क तथा वित्तीय संस्थामा हाम्रो लगानी छैन । तर, एउटा कुरा के भने, आफूले गरिआएको व्यवसायभन्दा फरक क्षेत्रमा लाग्दा त्यसमा भने जति सफलता पाउन सहज हुँदैन । समय बित्दै जाँदा उनीहरू पुनः आफ्नो पुरानो व्यवसायमा नै फर्कन्छन् । त्यसकारण अरूले गरे भन्दैमा त्यसैमा लाग्नुपर्छ भन्ने छैन । तर, कुनै ठाउँमा अझै गर्न सकिने सम्भावना छ भने त्यहाँ प्रवेश गर्नुपर्छ ।

(Interviewed: May 19, 2014)