विश्व मानव विकास प्रतिवेदन २०१३ ले नेपालको अवस्था जस्ताको तस्तै रहेको देखाएको छ । संयुक्त राष्ट्र सङ्घीय विकास कार्यक्रम (यूएनडीपी)ले बिहीवार राति मेक्सिकोको राजधानी मेक्सिको सिटीमा सार्वजनिक गरेको सो प्रतिवेदनले नेपाल गतवर्षकै १ सय ५७ औं स्थानमा यथावत् रहेको देखाएको हो । गएको वर्ष नेपालको मानव विकास परिसूचक (एचडीआई) शून्य दशमलव ४५८ रहेकोमा यस वर्ष शून्य दशमलव ४६३ पुगेको छ । नेपालको अङ्क सबैभन्दा कम मानवीय विकास भएका मुलुकहरूको औसतभन्दा पनि कम छ भने दक्षिण एशियाको औसतभन्दा अत्यन्तै थोरै हो । दक्षिण एशियाको औसत सूचक शून्य दशमलव ५५८ रहेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । एचडीआई १ पूर्णाङ्कमा मापन गरिन्छ ।
प्रतिवेदनअनुसार नेपालको औसत आयु र आयबाहेकको एचडीआईमा न्यून सुधार भएको छ भने प्रतिव्यक्ति आय २३ अमेरिकी डलरले घटेको छ । शिक्षा, स्वास्थ्य र जीवनस्तर गरी तीन आयामको आधारमा एचडीआई मापन गरिन्छ, जसअन्तर्गत औसत आयु, औसत स्कूलिङ वर्ष, अपेक्षित स्कूलिङ वर्ष र प्रतिव्यक्ति कुल राष्ट्रिय आय गरी चार परिसूचकहरू रहेका छन् । नेपालको औसत स्कूलिङ वर्ष भने यथावत् रहेको छ । तर, विगत दुई दशकमा नेपाल बिस्तारै प्रगतिको बाटोमा लम्किरहेको तथ्याङ्कले देखाएको छ । त्यसबेला शून्य दशमलव ३४० रहेको नेपालको एचडीआई अङ्क शून्य दशमलव ४५८ पुगेको छ । सन् १९९० मा नेपालीको औसत आयु ५४ वर्ष थियो, जुन अहिले बढेर ६९ दशमलव १ वर्ष पुगेको छ भने प्रतिव्यक्ति कुल राष्ट्रिय उत्पादन ७ सय ४० डलरबाट बढेर १ हजार १ सय ३७ डलर पुगेको छ ।
‘दक्षिणको उदय : विविधतापूर्ण संसारमा मानवीय प्रगति’ नाम दिइएको प्रतिवेदनले दक्षिणी मुलुकहरू तीव्ररूपमा नयाँ शक्तिको रूपमा उदाउँदै गएको बताएको छ । त्यसै गरी दक्षिण एशियाले गएको दशकमा उच्च उपलब्धि हासिल गरेको छ । यस क्षेत्रले एचडीआईमा १ दशमलव ४३ प्रतिशतको वृद्धि गरेको छ, जुन सम्पूर्ण क्षेत्रमध्ये सबैभन्दा बढी हो ।
को कहाँ ?
सूचकले अतिउच्च, उच्च, मध्यम र कम मानव विकास भएका गरी चार वर्गमा विश्वका मुलुकहरूलाई विभाजन गर्ने गरेको छ । त्यसमध्ये अतिउच्च, उच्च र मध्यममा ४७÷४७ र कम मानव विकास भएकामा ४६ मुलुक छन् । सन् २००७ देखि २०१० सम्म अति उच्च वर्गलाई विकसित र पछिल्ला तीन वर्गलाई विकासशील मुलुकका रूपमा परिभाषित गरिन्थ्यो । सन् २०१० देखि मानव विकास प्रतिवेदनका लागि नयाँ विधि अपनाइएको हो । सन् २०१० सम्म मुलुकहरूलाई प्रतिव्यक्ति क्रयशक्तिमा आधारित कुल गार्हस्थ्य उत्पादन (जीडीपी)को आधारमा वर्गीकरण गर्दै आएकोमा त्यसपछि प्रतिव्यक्ति क्रयशक्तिमा आधारित कुल राष्ट्रिय आयको प्रयोग गर्न थालिएको हो ।
सूचकले दक्षिण एशियाली मुलुकमध्ये श्रीलङ्कालाई उच्च मानव विकास भएका मुलुकको श्रेणीमा राखेको छ । झण्डै ९८ प्रतिशत साक्षरता भएको श्रीलङ्का शून्य दशमलव ७१५ अङ्कका साथ सूचकको ९२ औं स्थानमा छ भने माल्दिभ्स १ सय ४ औंमा छ । दक्षिण एशियाली क्षेत्रीय सहयोग सङ्गठन (सार्क)का अन्य सदस्य राष्ट्रहरुमा भारत १ सय ३४ औं र भुटान १ सय ४० औं स्थानमा रहँदै मध्यम मानव विकास भएका मुलुकहरूमध्ये झण्डै अन्तिमतिर
रहेका छन् ।
दक्षिण एशियाबाट नेपाल, बङ्गलादेश, पाकिस्तान र अफगानिस्तान कम मानव विकास भएका मुलुकहरूमा परेका छन् । प्रतिवेदनले समान अङ्क शून्य दशमलव ५१५ अङ्क प्राप्त गरेका बङ्गलादेशलाई १४६ र पाकिस्तानलाई १४७ मा राखेको छ । अफगानिस्तान १७५औं स्थानमा छ । गएको १२ वर्षमा दक्षिण एशियाले उल्लेख्य उपलब्धि हासिल गरेको प्रतिवेदनले बताएको छ ।
प्रतिवेदनमा यूरोपेली मुलुक नर्वे शून्य दशमलव ९५५ अङ्कसहित पहिलो स्थानमा छ । त्यसपछि क्रमशः अष्ट्रेलिया, संयुक्त राज्य अमेरिका, नेदरल्याण्ड्स, जर्मनी, न्यूजील्याण्ड, आयरल्याण्ड र स्वीडेन रहेका छन् । शून्य दशमलव ९१२ अङ्कका साथ एशियाली मुलुक जापान १०औं स्थानमा रहेको छ । दक्षिण कोरिया १२, हङकङ १३, बेलायत २६ र मलेशिया ६४ औं स्थानमा रहेका छन् । ब्राजिल ८५ औं स्थानमा छ भने चीन १ सय १ औंमा छ ।
सुक्खाग्रस्त अफ्रिकी मुलुक नाइजर र द्वन्द्वग्रस्त प्रजातान्त्रिक गणतन्त्र कङ्गो सूचीको अन्तिम स्थानमा छन् । यद्यपि, सन् २००० पछि ती मुलुकले आशालाग्दो प्रगति गरेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । दुवै मुलुकको अङ्क शून्य दशमलव ३०४ रहेको छ । गएको दशकमा वार्षिक २ प्रतिशतभन्दा बढी प्रगति गर्ने १४ कम विकसित मुलुक रहेका छन् । अफगानिस्तान, सियरालियोन, इथियोपिया, पूर्वी टिमोर, म्यानमार, प्रजातान्त्रिक गणतन्त्र कङ्गो, नाइजर त्यस सूचीका केही मुलुक हुन् । विकसित मुलुकहरूमा हङकङ, लात्भिया, दक्षिण कोरिया, सिङ्गापुर, अल्जेरिया, इरान, भेनेजुएला, क्युबा आदिले उच्च सुधार गरेको प्रतिवेदनले बताएको छ ।
दक्षिणको उदय
‘दक्षिणको उदय : विविधतापूर्ण संसारमा मानवीय प्रगति’ नाम दिइएको प्रतिवेदनले दक्षिणी मुलुकहरू तीव्ररूपमा नयाँ शक्तिको रूपमा उदाउँदै गएको बताएको छ । त्यसै गरी दक्षिण एशियाले गएको दशकमा उच्च उपलब्धि हासिल गरेको छ । यस क्षेत्रले एचडीआईमा १ दशमलव ४३ प्रतिशतको वृद्धि गरेको छ, जुन सम्पूर्ण क्षेत्रमध्ये सबैभन्दा बढी हो ।
को कहाँ ?
सूचकले अतिउच्च, उच्च, मध्यम र कम मानव विकास भएका गरी चार वर्गमा विश्वका मुलुकहरूलाई विभाजन गर्ने गरेको छ । त्यसमध्ये अतिउच्च, उच्च र मध्यममा ४७÷४७ र कम मानव विकास भएकामा ४६ मुलुक छन् । सन् २००७ देखि २०१० सम्म अति उच्च वर्गलाई विकसित र पछिल्ला तीन वर्गलाई विकासशील मुलुकका रूपमा परिभाषित गरिन्थ्यो । सन् २०१० देखि मानव विकास प्रतिवेदनका लागि नयाँ विधि अपनाइएको हो । सन् २०१० सम्म मुलुकहरूलाई प्रतिव्यक्ति क्रयशक्तिमा आधारित कुल गार्हस्थ्य उत्पादन (जीडीपी)को आधारमा वर्गीकरण गर्दै आएकोमा त्यसपछि प्रतिव्यक्ति क्रयशक्तिमा आधारित कुल राष्ट्रिय आयको प्रयोग गर्न थालिएको हो ।
सूचकले दक्षिण एशियाली मुलुकमध्ये श्रीलङ्कालाई उच्च मानव विकास भएका मुलुकको श्रेणीमा राखेको छ । झण्डै ९८ प्रतिशत साक्षरता भएको श्रीलङ्का शून्य दशमलव ७१५ अङ्कका साथ सूचकको ९२ औं स्थानमा छ भने माल्दिभ्स १ सय ४ औंमा छ । दक्षिण एशियाली क्षेत्रीय सहयोग सङ्गठन (सार्क)का अन्य सदस्य राष्ट्रहरुमा भारत १ सय ३४ औं र भुटान १ सय ४० औं स्थानमा रहँदै मध्यम मानव विकास भएका मुलुकहरूमध्ये झण्डै अन्तिमतिर
रहेका छन् ।
दक्षिण एशियाबाट नेपाल, बङ्गलादेश, पाकिस्तान र अफगानिस्तान कम मानव विकास भएका मुलुकहरूमा परेका छन् । प्रतिवेदनले समान अङ्क शून्य दशमलव ५१५ अङ्क प्राप्त गरेका बङ्गलादेशलाई १४६ र पाकिस्तानलाई १४७ मा राखेको छ । अफगानिस्तान १७५औं स्थानमा छ । गएको १२ वर्षमा दक्षिण एशियाले उल्लेख्य उपलब्धि हासिल गरेको प्रतिवेदनले बताएको छ ।
प्रतिवेदनमा यूरोपेली मुलुक नर्वे शून्य दशमलव ९५५ अङ्कसहित पहिलो स्थानमा छ । त्यसपछि क्रमशः अष्ट्रेलिया, संयुक्त राज्य अमेरिका, नेदरल्याण्ड्स, जर्मनी, न्यूजील्याण्ड, आयरल्याण्ड र स्वीडेन रहेका छन् । शून्य दशमलव ९१२ अङ्कका साथ एशियाली मुलुक जापान १०औं स्थानमा रहेको छ । दक्षिण कोरिया १२, हङकङ १३, बेलायत २६ र मलेशिया ६४ औं स्थानमा रहेका छन् । ब्राजिल ८५ औं स्थानमा छ भने चीन १ सय १ औंमा छ ।
सुक्खाग्रस्त अफ्रिकी मुलुक नाइजर र द्वन्द्वग्रस्त प्रजातान्त्रिक गणतन्त्र कङ्गो सूचीको अन्तिम स्थानमा छन् । यद्यपि, सन् २००० पछि ती मुलुकले आशालाग्दो प्रगति गरेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । दुवै मुलुकको अङ्क शून्य दशमलव ३०४ रहेको छ । गएको दशकमा वार्षिक २ प्रतिशतभन्दा बढी प्रगति गर्ने १४ कम विकसित मुलुक रहेका छन् । अफगानिस्तान, सियरालियोन, इथियोपिया, पूर्वी टिमोर, म्यानमार, प्रजातान्त्रिक गणतन्त्र कङ्गो, नाइजर त्यस सूचीका केही मुलुक हुन् । विकसित मुलुकहरूमा हङकङ, लात्भिया, दक्षिण कोरिया, सिङ्गापुर, अल्जेरिया, इरान, भेनेजुएला, क्युबा आदिले उच्च सुधार गरेको प्रतिवेदनले बताएको छ ।
दक्षिणको उदय
‘दक्षिणको उदय : विविधतापूर्ण संसारमा मानवीय प्रगति’ नाम दिइएको नयाँ मानव विकास प्रतिवेदनले विश्वमा तीव्र रूपमा नयाँ शक्तिको उदय भएको बताएको छ । दक्षिणी विकासशील मुलुकहरू विश्व नयाँ शक्तिका रूपमा उदाउने भन्दै प्रतिवेदनले विश्वव्यापी शक्ति सन्तुलनमा नै उल्लेख्य परिवर्तन आउने निष्कर्ष दिएको छ । गएको १० वर्षमा कम्तीमा पनि ४० विकासशील मुलुकले सोचेभन्दा निकै राम्रो प्रगति गरेका छन् । प्रतिवेदनले उनीहरूको प्रगतिको कारण र परिणाम तथा आगामी दशकमा उनीहरूले सामना गर्नुपर्ने चुनौतीको समेत विश्लेषण गरेको छ । विश्वव्यापी शासन प्रणालीमा दक्षिणी विकासशील मुलुकहरूलाई अझ राम्रो प्रतिनिधित्व गर्न सुझाएको छ भने आधारभूत वस्तुका लागि आफ्नै क्षेत्रबाट लगानी जुटाउन सक्नेतर्फ पनि औंल्याएको छ ।
सन् १९९० मा विश्वको आर्थिक उत्पादनको एक तिहाइ हिस्सा ओगटेका दक्षिणी मुलुकहरूको त्यो हिस्सा हाल ५० प्रतिशतको हाराहारीमा पुगेको छ । दक्षिण अमेरिकामा आयको असमानता कम हुँदै गएको छ भने विकासशील मुलुकहरूले आफु आफु बीच गर्ने व्यापारको मात्रा बढ्दै गएको छ र आगामी दिनमा त्यो अझ बढ्ने प्रक्षेपण गरिएको छ । सन् २०१२ को अनुमानित तथ्याङ्कमा आधारित सूचकमा विश्वका १ सय ८५ मुलुकका साथै चीनको स्वशासित क्षेत्र हङकङ र प्यालेष्टाइन पनि समावेश छन् । तथ्याङ्क अभावका कारण संयुक्त राष्ट्र सङ्घका ८ सदस्य मुलुकलाई भने सूचकमा सामेल गरिएको छैन ।
डेढ अर्ब गरीब
बहुआयामिक गरीबी सूचक (एमपीआई)ले १ सय ४ मुलुकका १ अर्ब ५६ करोड जनता गरीबीमा बाँचिरहेको देखाएको छ । सबैभन्दा बढी ‘एमपीआई गरीबी’ भएका मुलुकहरूमा इथियोपिया (८७ प्रतिशत), लाइबेरिया (८४ प्रतिशत), मोजाम्बिक (७९ प्रतिशत) र सियरालियोन (७७ प्रतिशत) रहेका छन् । तर, सबैभन्दा एमपीआई गरीबी दक्षिण एशियामा रहेको प्रतिवेदनको निष्कर्ष छ, जसमध्ये ६१ करोड २० लाख भारतमा मात्रै रहेका छन् ।
त्यसैगरी, प्रतिवेदनले विश्वको जनसङ्ख्या र रोजगारीको औसत अनुपात ६५ दशमलव ८ प्रतिशत रहेको बताएको छ । अरब क्षेत्रमा यस्तो अनुपात सबैभन्दा कम ५२ दशमलव ६ प्रतिशत छ । पूर्वी एशिया तथा प्रशान्त क्षेत्रमा जनसङ्ख्या र रोजगारीको अनुपात विश्वकै सबैभन्दा बढी ७४ दशमलव ५ प्रतिशत छ ।
के हो एचडीआई ?
मानव विकास परिसूचक (एचडीआई) विश्वका मुलुकहरूबीचको औसत आयु, साक्षरता, शिक्षा, जीवनस्तरको तुलनात्मक अध्ययन हो । यसकै आधारमा विश्वका विकसित, विकासशील र कम विकसित मुलुकहरूको पहिचान हुन्छ । साथै, यसले कुनै पनि मुलुकले अपनाएको आर्थिक नीतिले सर्वसाधारणको जीवनमा पारेको प्रभावको पनि मापन गर्छ । एचडीआई भारतीय तथा पाकिस्तानी अर्थशास्त्रीद्वय अमत्र्य सेन र महबुब उल हकले सन् १९९० मा विकसित गरेका हुन् ।
सन् १९९० देखि निरन्तर रूपमा प्रकाशित हुँदै आएको मानव विकास प्रतिवेदन सन् २०१२ मा प्रकाशित भएन । तर, बिहीवार मेक्सिकोमा प्रकाशित प्रतिवेदन गतवर्षको तथ्याङ्कमै आधारित रहेको यूएनडीपीले बताएको छ ।
सन् १९९० मा विश्वको आर्थिक उत्पादनको एक तिहाइ हिस्सा ओगटेका दक्षिणी मुलुकहरूको त्यो हिस्सा हाल ५० प्रतिशतको हाराहारीमा पुगेको छ । दक्षिण अमेरिकामा आयको असमानता कम हुँदै गएको छ भने विकासशील मुलुकहरूले आफु आफु बीच गर्ने व्यापारको मात्रा बढ्दै गएको छ र आगामी दिनमा त्यो अझ बढ्ने प्रक्षेपण गरिएको छ । सन् २०१२ को अनुमानित तथ्याङ्कमा आधारित सूचकमा विश्वका १ सय ८५ मुलुकका साथै चीनको स्वशासित क्षेत्र हङकङ र प्यालेष्टाइन पनि समावेश छन् । तथ्याङ्क अभावका कारण संयुक्त राष्ट्र सङ्घका ८ सदस्य मुलुकलाई भने सूचकमा सामेल गरिएको छैन ।
डेढ अर्ब गरीब
बहुआयामिक गरीबी सूचक (एमपीआई)ले १ सय ४ मुलुकका १ अर्ब ५६ करोड जनता गरीबीमा बाँचिरहेको देखाएको छ । सबैभन्दा बढी ‘एमपीआई गरीबी’ भएका मुलुकहरूमा इथियोपिया (८७ प्रतिशत), लाइबेरिया (८४ प्रतिशत), मोजाम्बिक (७९ प्रतिशत) र सियरालियोन (७७ प्रतिशत) रहेका छन् । तर, सबैभन्दा एमपीआई गरीबी दक्षिण एशियामा रहेको प्रतिवेदनको निष्कर्ष छ, जसमध्ये ६१ करोड २० लाख भारतमा मात्रै रहेका छन् ।
त्यसैगरी, प्रतिवेदनले विश्वको जनसङ्ख्या र रोजगारीको औसत अनुपात ६५ दशमलव ८ प्रतिशत रहेको बताएको छ । अरब क्षेत्रमा यस्तो अनुपात सबैभन्दा कम ५२ दशमलव ६ प्रतिशत छ । पूर्वी एशिया तथा प्रशान्त क्षेत्रमा जनसङ्ख्या र रोजगारीको अनुपात विश्वकै सबैभन्दा बढी ७४ दशमलव ५ प्रतिशत छ ।
के हो एचडीआई ?
मानव विकास परिसूचक (एचडीआई) विश्वका मुलुकहरूबीचको औसत आयु, साक्षरता, शिक्षा, जीवनस्तरको तुलनात्मक अध्ययन हो । यसकै आधारमा विश्वका विकसित, विकासशील र कम विकसित मुलुकहरूको पहिचान हुन्छ । साथै, यसले कुनै पनि मुलुकले अपनाएको आर्थिक नीतिले सर्वसाधारणको जीवनमा पारेको प्रभावको पनि मापन गर्छ । एचडीआई भारतीय तथा पाकिस्तानी अर्थशास्त्रीद्वय अमत्र्य सेन र महबुब उल हकले सन् १९९० मा विकसित गरेका हुन् ।
सन् १९९० देखि निरन्तर रूपमा प्रकाशित हुँदै आएको मानव विकास प्रतिवेदन सन् २०१२ मा प्रकाशित भएन । तर, बिहीवार मेक्सिकोमा प्रकाशित प्रतिवेदन गतवर्षको तथ्याङ्कमै आधारित रहेको यूएनडीपीले बताएको छ ।
March 16, 2013 Published in Aarthik Abhiyan Daily
म श्री एडम्स केविन, Aiico बीमा ऋण ऋण कम्पनी को एक प्रतिनिधि हुँ तपाईं व्यापार लागि व्यक्तिगत ऋण आवश्यक छ? तुरुन्तै आफ्नो ऋण स्थानान्तरण दस्तावेज संग अगाडी बढन adams.credi@gmail.com: हामी तपाईं इच्छुक हुनुहुन्छ भने यो इमेल मा हामीलाई सम्पर्क, 3% ब्याज दर मा ऋण दिन
ReplyDelete